મેઘદૂત (પૂર્વમેઘ ૨૪-૩૬) – કાલિદાસ (અનુ. કિલાભાઈ ઘનશ્યામ)
વિવરણ: ડૉ. ગૌતમ પટેલ
વિવરણ સ્વર: વિદ્યુલ્લતા ભટ્ટ
આલ્બમ:મેઘદૂત
સ્વરકાર:આશિત દેસાઈ
સ્વર:પ્રફુલ્લ દવે
Audio clip: Adobe Flash Player (version 9 or above) is required to play this audio clip. Download the latest version here. You also need to have JavaScript enabled in your browser.
પીળી વાડ્યો ઉપવનતણી, કેવડા ફૂટી રે’તાં,
માળા બાંધી તરુવર ભરે, ગામનાણ પંખિ પાળ્યાં;
જાંબુ પાક્યે, જળ વરસતાં, શ્યામ દીસે વનાન્તો,
હંસો રે’તાં કંઈ દિવસ ત્યાં, શોભી રે’શે દશાર્ણો ॥ ૨૪ ॥
તેની વિશ્વે વિદિત વિદિશા, છે રૂડી રાજધાની;
ત્યાં કામિને રુચતી રસની, માણશે મોજ મોંઘી;
તીરે ગર્જી મૃદુ, વિલસતી, ભ્રૂસમી ઊર્મિવાળું,
પીજે મીઠું અધર-રસ શું, વારિ વેત્રાવતીનું ॥ ૨૫ ॥
તા’રા સ્પર્શે પુલકિત ન શું હોય મોટાં કદંબે,
એવા નીચૈઃ ગિરિપર જઈ, મેઘ ! વિશ્રાન્તિ લેજે;
જે વેશ્યાના રતિ પરિમળે મ્હેકી રે’તા, ગુહામાં,
દેખાડે છે, છલકઈ જતાં, યૌવનો નાગરોનાં ॥ ૨૬ ॥
વિશ્રાન્તિ લઈ, નગનદીતટે સિંચતો સિંચતો જા,
ઉદ્યાનોમાં નવ જલકણે, જૂઇના ફાલ ફાલ્યા;
કાને પે’ર્યા કમળ વણસે, સ્વેદ લ્હોતાં કપોળે,
કર્જે છાયા, ક્ષણભર હળી, માળણોનાં મુખોને ॥ ૨૭ ॥
રસ્તો વાંકો અહીંથી બહુ છે, ઉત્તરે મેઘ ! જાતાં
તો’યે ઊંચા ભવન પર જૈ બેસજે ઇજ્જ્નીમાં;
વિદ્યુત્તેજે નયન મિચતી નાગરીનાં કટાક્ષો,
જોતો ત્યાં તું રમિશ નહિ તો જાણજે રે ઠગાયો ॥ ૨૮ ॥
વારિલ્હેરે કુજિત ખગની મેખલા કેડ ધારી,
ચાલી જાતી, અટકી લટકે, ચક્રનાભિ બતાવી;
નિર્વિન્ધ્યાનો રસ તું ભરજે અંતરે બેસી પાસ,
સ્ત્રીનું પે’લું પ્રણય વચન, પ્રેમી જોતાં વિલાસ ॥ ૨૯ ॥
જાણે વૃદ્ધો ઉદયન કથા, દેશ એવો અવન્તિ-
પહોંચી, પે’લાં કહિ નગરી જો, લક્ષ્મીથી રેલી રે’તી.
જે ખૂટ્યાથી સુચરિત ફલો, સ્વર્ગના વાસિઓનું,
બાકી પુણ્યે, ભૂમિપર વસ્યું હોય વૈકુંઠ બીજું ॥ ૩૧ ॥
લંબાવીને સ્વર મદભર્યા સારસોના રૂપાળા,
ખીલી રે’તાં કમળરજના સ્પર્શથી મ્હેકી રે’તા;
સીપ્રાવાયુ, શ્રમ સુરતનો નારીઓનો ઉતારે,
સ્પર્શી ધીરે લતી રિઝવતા નાથ પેઠે, પ્રભાતે ॥ ૩૨ ॥
ગુંથી મોંઘા મણિ ધરિ મુક્યા મોતીના શુભ્રહારે,
દૂર્વાવર્ણા, જળહળ થતાં, કોટિ વૈડૂર્ય રત્નો;
પર્વાળાંના ઢગથી, શિપથી મોતીની, જ્યાં બજારો;
જોતાં લાગે જળથી જ ભર્યા હોય તેવા સમુદ્રો ॥ ૩૩ ॥
આ સ્થાનેથી હરિ ઉદયને પુત્રી પ્રદ્યોત કેરી,
એની આંહિ હતી કનકની ઝાડીઓ તાડકેરી;
હસ્તી ગાંડો નલગિરિ અહીં સ્તંભ ખેંચી ભમ્યો’તો,
કે’તા એવી વિધ વિધ કથા, સ્નેહિને ભોમિયાઓ ॥ ૩૪ ॥
જાળી માર્ગે થઈ પ્રસરતા કેશસંસ્કારધૂપે,
ઘેરાવાથી જલધર થશે, તાહરાં અંગ ભારે;
નાચી રે’શે થનથન તને જોઇ માંડી કળાઓ,
બંધુ પ્રીતિ ધરી, ભવનના માન દેતા મયૂરો;
માટે માર્ગે શ્રમ બહુ થતાં બેસજે થાક ખાવા,
ત્યાં મ્હેલોમાં ધનિકજનના, પુષ્પથી મ્હેકી રે’તા;
જોતો શોભા, કુમકુમભરી પાદની પંક્તિઓની;
ધીમે ધીમે લલિતવનિતા ચાલવાથી પડેલી ॥ ૩૫ ॥
જોશે ન્યાળી શિવગણ, ગણી શંભુના કંઠરુપ,
જાતાં ચણ્ડીપતિ શિવતણા ધામમાં ત્યાં પવિત્ર;
ગંધાળીના રમતી જળમાં, નારીના અંગરાગે,
ઠંડા વાયુ કમળ સુરભી, વાડીઓને ઝુલાવે ॥ ૩૬ ॥
અદ્ભૂત સાંભળીને અકલ્પનીય આનંદ થયો